एजेन्सी। इस्लामी संसारको विशाल तेल भण्डार र पवित्र मन्दिरहरूको संरक्षक, साउदी अरबको प्रभुत्व अब खतरामा परेको छ ।

भारतीय संचारमाध्यमका अनुसार एकातिर साउदी अरब आर्थिक रूपले कमजोर हुँदै गइरहेको छ र अर्कोतर्फ यसको उसको रणनीति पनि फेल भएको छ । केही विश्लेषकहरूले साउदी युगको अन्त हुने दाबी गरेका छन्।

साउदी अरब मध्य पूर्वमा सबैभन्दा शक्तिशाली र प्रभावशाली देश मानिन्छ। सन् १९३० को दशकमा तेल भण्डारको खोजीले साउदी अरबलाई मात्र एउटा समृद्ध देश बनाएन, सबै पश्चिमी देशहरूको लागि पनि यसको महत्त्व बढायो।

यद्यपि, अब विश्वव्यापी उर्जा बजारमा तेलको महत्त्व दिन प्रतिदिन बढ्दै गइरहेको छ र अमेरिका पनि तेलको लागि साउदीमा निर्भर छैन।

अमेरिकाले पनि तेल उत्पादनको सन्दर्भमा शीर्ष स्थान ओगटेको छ। यस्तो अवस्थामा, साउदीले पहिले जस्तो अमेरिकाबाट क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय खतराहरू बिरूद्ध सुरक्षा पाइरहेको छैन। यसको धेरै रणनीतिक गल्तीहरूको कारण, साउदीले आफैंका लागि धेरै चुनौतीहरू सिर्जना गरेको छ।

१९७८ मा सोवियत आक्रमण र १९७९ मा इरानको इस्लामिक क्रान्तिले साउदी मेरिकालाई मुस्लिम विश्वको महत्वपूर्ण रणनीतिक सहयोगी बनायो। साउदीले अफगानिस्तानमा सोभियतहरूको बिरूद्ध अमेरिकासँग पूर्ण सहयोग गरे।

इरान र इराकले १९८० को दशकमा ८ बर्ष लामो लडाई लडे र यसले साउदीलाई पनि उदाउने मौका दियो।

तेल उत्पादन गर्ने देशहरूको संगठन(ओपेक) र इस्लामिक सहयोग संगठनले ५० बर्ष भन्दा बढी समयदेखि साउदीको प्रभुत्व कायम गर्यो। तर अब यी दुई संगठनहरूको प्रासंगिकता पनि समाप्त भएको देखिन्छ।

खस्कँदै गइरहेको तेल मूल्य र साउदी वित्तीय संकट

इस्लामको सबैभन्दा पवित्र साइटहरूको संरक्षणकर्ता र विश्वको दोस्रो ठूलो तेल भण्डारको स्वामित्वको बाबजुद पनि धेरै गलत नीतिहरूको कारण साउदीले मध्य पूर्वमा आफ्नो प्रभुत्व गुमाइरहेको देखिन्छ।

विशेष गरी, विगतपाँच बर्ष  यता  साउदीको पतनको कथा बन्दै छ। जब साउदी क्राउन प्रिन्स मोहम्मद बिन सलमान अर्थात् एमबीएसले बागडोर लिए, उनले  साउदीलाई कायापलट बनाउने योजना ल्याए क्राउन प्रिन्सले तेलबाट हुने राजस्व र प्रवासी मजदुरहरूमाथिको निर्भरता हटाउन ‘भिजन २०३० ‘ पेश गरे। यस अन्तर्गत ५०० अर्ब  डलरको लागतमा एउटा स्मार्ट शहर मरुभूमिमा निर्माण गरिने थियो।

यद्यपि कोरोना भाइरस महामारी, खस्कँदै गइरहेको तेलको खपत र मूल्यले साउदी क्राउन प्रिन्सका सबै महत्वाकांक्षी योजनाहरूलाई अन्त्य गरिसकेको छ। साउदीको अर्थतन्त्र अहिलेको सबैभन्दा खराब अवस्थामा छ।

एक समय करमुक्त देशको रूपमा प्रख्यात साउदीले कोरोना संकटमा भ्याट ५ प्रतिशतबाट बढाएर १५ प्रतिशतमा पुर्‍याएको छ र हरेक महिना कर्मचारीलाई दिइने भत्ता पनि रद्द गरेको छ।

साउदीको सरकारी तेल कम्पनी अरामको कच्चा तेलको मूल्यमा भएको गिरावटको कारण पहिलो त्रैमासिकमा नाफामा २५ प्रतिशतले कमी आएको छ। साउदीको राजस्वमा पनि ठूलो गिरावट आएको छ।

साउदीको युगको अन्त यो कारणले पनि देखाउँदछ कि युएई ( साउदी कोकनिष्ठ साझेदार) अब एक क्षेत्रीय शक्ति भएको छ र लिबिया तथा ट्युनिसिया जस्ता देशहरूमा हस्तक्षेप गर्दैछ। युएईले पनि धेरै केसहरूमा नेतृत्व लिइरहेको देखिन्छ र साउदीले यसलाई पछ्याइरहेको छ।

गत महिना युएईले खाडी देशहरूको सुरक्षाका लागि इजरायलसँग सम्झौता गर्न कदम चालेपछि साउदी क्राउन प्रिन्सले यसलाई समर्थन गरे। इरानको चुनौती सामना गर्न साउदी इजरायलको सहारा लिन बाध्य भएको छ।

अमेरिकाको कुनै बलियो ढाल छैन

साउदी  धनी भए पनि उसको सुरक्षाको लागि अमेरिकामा नराम्रो छ। साउदी शाही दरबारको सुरक्षामा विदेशी सेना पनि तैनाथ गरिएको छ। गत वर्ष सेप्टेम्बरमा, इरानले साउदीको तेल रिफाइनरीमा हमला गर्‍यो, त्यसपछि जनवरीमा अमेरिकी हमलामा इरानको कुदस सेना प्रमुख जनरल कासिम सुलेमानी मारिए।

यद्यपि अमेरिकाको यो सुरक्षाात्मक ढाल कमजोर हुँदै गएको देखिन्छ। जुलाईमा अमेरिकी संसदमा सउदीहरुलाई अरबौं डलरको आधुनिक हतियार बेच्न पनि कडा विरोध भएको थियो, तथापि क्राउन प्रिन्सका मित्र डोनाल्ड ट्रम्पले वीटो लगाएर साउदी लाई हतियार बेचे।

सन् २०१० मा ओबामा प्रशासनको समयदेखि अमेरिका साउदीबाट सर्न थालेको थियो। संयुक्त राज्य अमेरिका विश्वको अग्रणी तेल उत्पादक भएको थियो, र त्यसैले खाडी देश वा साउदीरूको सुरक्षामा यसको चासो कम हुन थाल्यो।

अमेरिका पनि आफ्ना धनी मित्रहरूको लागि सेनामा हस्तक्षेप गर्न कम उत्सुक देखिन्थ्यो। इराकको तुलनामा इरानको प्रभाव पनि बढ्न थाल्यो। २०१५ मा, अमेरिका र इरानले ऐतिहासिक आणविक सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे, जसले इरानमा अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिबन्ध हटायो। साउदीका लागि यो कुनै ठूलो झटकाबाट कम थिएन।

२०११ देखि अरब देशहरूमा क्रान्तिहरू शुरू भयो, जसले साउदी किंगडमलाई सचेत पनि गर्‍यो। तथापि, ओबामा प्रशासनले प्रजातान्त्रिक सुधारलाई साउदीका लागि अझ गाह्रो अवस्था बनायो। साउदीमाथि प्रजातान्त्रिक सुधारका लागि दबाब निरन्तर बढ्यो।

पश्चिमी देशहरूलाई शान्त पार्न र युएईको अनुकरण गर्ने प्रयासमा साउदीका क्राउन प्रिन्सले थुप्रै सुधारवादी कार्यक्रमहरूमा जोड दिन थाले। यसको अन्तर्गत, पप कन्सर्टहरू र मनोरन्जन परियोजनाहरू केहि दिनका लागि सञ्चालन गरियो, तर यो सबै उपस्थितहरूमा सीमित थियो। सामाजिक उदारता र महिला सशक्तिकरणको लागि प्रारम्भिक उत्साह अब निराशामा परिणत भएको छ। आर्थिक सुधार र अरबौं डलर मेगा परियोजना साउदीमा अवरुद्ध छ र बेरोजगारी दर २ प्रतिशतमा पुगेको छ।