एजेन्सी । २५ डिसेम्बर १९९१ मा सोभियत संघका राष्ट्रपति मिखाइल गोर्बाचेभले आफ्नो पदबाट राजीनामा दिएको लगभग तीस वर्ष पुरानो भएको छ।

यससँगै उनले रुसका नवनिर्वाचित राष्ट्रपति बोरिस येल्तसिनलाई राष्ट्रपति पदको अधिकार हस्तान्तरण गरेका थिए । त्यो रात क्रेमलिनमा हथौडा र हाँसोसहितको सोभियत झण्डा झुकियो र क्रेमलिनमा रुसी तिरंगा फहराइयो।

भोलिपल्ट सर्वोच्च सोभियतले औपचारिक रूपमा सोभियत गणतन्त्रहरूको स्वतन्त्रता स्वीकार गर्दै सोभियत संघलाई विघटन गर्‍यो।

विश्वभर विशेष प्रभाव राखेको सोभियत संघले सत्तरी वर्षसम्म विभिन्न किसिमका राज्यहरू नियन्त्रणमा राखेको थियो र यति विशाल साम्राज्यको अचानक विघटन विश्व परिवर्तनको घटना थियो।

तर, यसपछि रुसी महासंघ नामको नयाँ राष्ट्र अस्तित्वमा आएपछि आफ्नो पहिचानलाई लिएर संकटको सामना गर्नुपर्‍यो ।

पहिचान संकट
एल्कानो रोयल इन्स्टिच्युटकी रुस र युरेशियाका विज्ञ मीरा मिल्सेभिक भन्छिन्, ‘रसिया पश्चिम जस्तो कहिल्यै राष्ट्र-राज्य भएको छैन। रुस एउटा साम्राज्य भएको छ, तर यो कहिल्यै राष्ट्र-राज्य भएको छैन।’

यस्तो अवस्थामा सोभियत संघको विघटनसँगै रुसले आफ्नो लागि रुसी राष्ट्रिय पहिचान बनाउन प्रयास थाल्यो । तर यो धेरै जटिल प्रक्रिया थियो किनभने रूस धेरै जाति र राष्ट्रियताहरूको देश हो, त्यहाँ ठूलो परम्पराहरू छन् जुन यसको साम्राज्यवादी इतिहाससँग जोडिएको छ।’

सन् १९९० को दशकमा रुसले आफ्नो राष्ट्रिय पहिचानसँगै पश्चिमी विश्वसँगको सम्बन्धलाई परिभाषित गर्न थाल्यो। तर अमेरिका र पश्चिमले रुसलाई सोभियत युग र शीतयुद्धको अन्त्यपछि सोभियत संघजस्तै महाशक्तिको रूपमा हेर्न छोडे।

रूसको अन्तर्राष्ट्रिय हैसियतको गिरावट पूर्वी युरोपमा नाटोको विस्तारको रूपमा आएको थियो, जसलाई मस्कोको प्रभाव क्षेत्र मानिन्छ।

पुटिनको आगमन
रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले सोभियत संघको विघटनलाई “२० औं शताब्दीको विश्व राजनीतिको सबैभन्दा नराम्रो त्रासदी” भनेर वर्णन गर्दा रुसको मामिला हेर्ने पर्यवेक्षकहरू सहमत छन्।

पुटिनले भने, “यो सोभियत संघको नाममा ऐतिहासिक रुसको विघटन थियो। हामी छुट्टै देश बन्यौं। हामीले १००० वर्षमा बनाएका धेरै कुरा गुमायौं।” त्यसकारण पुटिनले सन् २००० मा सत्तामा आएदेखि नै अमेरिका र त्यसका नाटो सहयोगीहरूले वर्षौंसम्म कथित अपमानपछि रुसलाई फेरि एक पटक विश्व शक्ति बनाउन कटिबद्ध रहेको स्पष्ट पारेका छन्।

मिरा मिल्सेभिकले रुसलाई फेरि एक पटक विश्व शक्तिका रूपमा रणनीतिक भूमिका दिन पुटिन सफल भएको विश्वास गर्छिन्।

उनी भन्छिन्, ‘पुटिनले आफूलाई रुसको मसीहाको रूपमा हेर्दछन् किनभने रुस सन् १९९० मा असफल प्रजातन्त्रीकरण प्रक्रियापछि पतन र दिवालियापनको अवधिबाट गुज्रिरहेको थियो। रुसलाई बचाएर पुटिनले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा रणनीतिक भूमिका खेलेका थिए।’

यो पनि सत्य हो कि नब्बे दशकपछि पुटिनले आफ्नो देशलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा सुनिने ठाउँमा पुर्याए । नब्बे दशकलाई रुसमा हराएको दशक मानिन्छ। बीबीसी हिन्दी