एजेन्सी। कुरा सन् २०१० को हो जब बंगलादेश नेसनलिस्ट पार्टी (बीएनपी)का नेता चौधरी असलम अचानक बेपत्ता भएका थिए ।

अचानक बेपत्ता भएको आरोप बंगलादेशको सबैभन्दा लोकप्रिय अर्धसैनिक बल ‘रैपिड एक्सन बटालियन’ अर्थात् ‘राब’ माथी लगाइएको थियो । चौधरी एकदमै प्रखर बोल्ने नेता थिए तर आजसम्म उनको सुराक मिल्न सकेको छैन ।

दोस्रो ठूलो मुद्दा अवामी लिगका ठूला आलोचक मानिने इलियास अलीको हो, जो सन् २०१२ मा आफ्नो कार चालकसहित बेपत्ता भएका थिए। यो घटनाको आरोप ‘राब’माथि पनि लागेको थियो ।

अमेरिकाले राबलाई राजनीतिक नेताहरूलाई नक्कली मुठभेडमा मारेको आरोप लगाएको छ र २०१२ यता सयौं महत्त्वपूर्ण व्यक्तिहरू रहस्यमय रूपमा बेपत्ता हुनुमा एउटै अर्धसैनिक बलको हात रहेको बताएको छ।

तर हालै अमेरिकाले यो अर्धसैनिक बलमाथि प्रतिबन्ध मात्र लगाएको छैन, बंगलादेशका सात वरिष्ठ प्रहरी अधिकारीलाई पनि अमेरिका प्रवेशमा प्रतिबन्ध लगाएको छ । यो सबै अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकार दिवसको दिन भएको थियो।

बंगलादेशका सेना प्रमुखले केही महिनाअघि मात्रै अमेरिकाको भ्रमण गरेका र दुवै देशका सेनाबीच आपसी सहयोग अभिवृद्धि गर्ने सम्झौतामा हस्ताक्षर पनि भएकोले रणनीतिक मामिलाका जानकारहरू आश्चर्यमा परेका छन् । त्यही क्रममा फेब्रुअरीमा अमेरिकी विदेश मन्त्रालयका प्रतिनिधिले पनि बंगलादेशको भ्रमण गरेका थिए ।

गत हप्ता अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले ‘भर्चुअल डेमोक्रेसी समिट’ आयोजना गरेका थिए जसमा भारतलगायत ११० देशका राष्ट्रप्रमुख सहभागी थिए। तर बंगलादेशलाई कार्यक्रमबाट टाढा राख्दा दक्षिण एसियाका विज्ञहरूलाई पनि आश्चर्यमा पारेको थियो। त्यो पनि किनभने अमेरिकाले पाकिस्तानलाई उक्त कार्यक्रममा सहभागी हुन आमन्त्रण गरेको थियो तर पाकिस्तानले आफूलाई त्यसबाट टाढा राखेको थियो । अमेरिकाले यसअघि चीन र बंगलादेशलाई निम्तो दिएको थिएन।

बंगलादेशले अमेरिकी राजदूतलाई बोलाएर यी घटनाप्रति असन्तुष्टि व्यक्त गरेको छ । बंगलादेशका विदेशमन्त्री अबुल कलाम मोमेनले ‘अमेरिकाले कमजोर प्रजातान्त्रिक देशलाई मात्रै यस कार्यक्रममा आमन्त्रित गरेको’ भन्दै आक्रोशपूर्ण बयान दिएका छन् । जबकि गृह मन्त्रालयले सनसनीपूर्ण र अतिरञ्जित मिडिया रिपोर्टका आधारमा अमेरिकाले ‘राब’माथि प्रतिबन्ध लगाएको आरोप लगाएको छ ।

दुई देशबीच के भयो ?
दक्षिण एसियामा चीनको योजनालाई रोक्न अमेरिकाले बंगलादेशसँग सधैं राम्रो सम्बन्ध राख्न चाहेको विज्ञहरू बताउँछन्। त्यसोभए दुई देशबीचको सम्बन्धमा अचानक यस्तो मोड किन आयो रु यसलाई विभिन्न तरिकाले व्याख्या गरिएको छ। केही विज्ञहरूले यसको कारण बंगलादेशको चीनसँग बढ्दो निकटता रहेको बताउँछन्, तर कतिपयले अमेरिकाले यसो गरेमा बंगलादेशलाई चीनसँग नजिक बनाउने विश्वास गर्छन् ।

बंगलादेशले अमेरिकामा ठूलो मात्रामा ‘रेडीमेड गार्मेन्ट’ निकासी गर्ने र बंगलादेशका प्रहरी र सेनाका अधिकारीहरूलाई तालिम दिइरहेकोमा पनि विज्ञहरू आश्चर्यमा परेका छन् । अमेरिकी विदेश मन्त्रालयको तथ्यांकले अफगानिस्तान र पाकिस्तानपछि सबैभन्दा बढी अमेरिकी सहयोग बंगलादेशलाई दिएको देखाएको छ ।

राबमाथिको प्रतिबन्धको घोषणा गर्दै अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्थोनी ब्लिन्केनले मानवअधिकारलाई आफ्नो विदेश नीतिको महत्वपूर्ण हिस्सा बनाइरहने स्पष्ट पारे। उनले विश्वको जुनसुकै कुनामा भए पनि मानवअधिकारको दुरुपयोग रोक्न आफ्नो देशले समय समयमा कदम चाल्ने बताए ।

अमेरिकी महाकाव्य इरादा
परराष्ट्र मामिलाका जानकार तथा वरिष्ठ पत्रकार मनोज जोशी बंगलादेशमाथिको प्रतिबन्ध एक हिसाबले अमेरिकाले मानवअधिकार उल्लङ्घन वा लोकतान्त्रिक मूल्य हनन गरेको आरोप लागेका देशहरूलाई दिन खोजेको ‘सङ्केत’ भएको बताउँछन्।

जोशी भन्छन्, ‘चीनमा एउटा भनाइ छ कि बाँदरलाई मारेर पनि सिंहलाई डराउन सकिन्छ। अमेरिकाले पनि त्यस्तै गर्न खोजेको छ। उसले कसैलाई संकेत दिन चाहन्छ तर कान अर्कैको छ। घुमिरहेको छ ।’

जोशीका अनुसार बंगलादेशमा अमेरिकाको त्यति रणनीतिक चासो छैन वा त्यति रणनीतिक संकल्प पनि छैन । त्यसैले उनले बंगलादेशलाई सजिलै निशाना बनाएका छन् । प्रतिबन्धको अर्थ बंगलादेशलाई दिइने अमेरिकी सहयोगमा कुनै कटौती हुने होइन भन्ने उनको भनाइ छ ।

‘अमेरिकाले ठूला रणनीतिक स्वार्थ भएकाले लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यता र मानवअधिकार उल्लङ्घनको आरोप लागेका देशहरूलाई अमेरिकाले खुला रूपमा दिन सक्दैन भन्ने सन्देश मात्रै।’

रणनीतिक मामिलाका विज्ञ तथा लण्डनस्थित किंग्स कलेजका प्राध्यापक हर्ष वी पन्तले यसलाई अमेरिकाको ‘कूटनीतिक गल्ती’ भनेका छन् । यदि अर्धसैनिक बल ‘रब’लाई प्रतिबन्ध लगाउनुपर्‍यो भने ‘पछाडिको ढोकाबाट’ वार्ताबाट गर्न सकिने उनको भनाइ छ ।

उनी भन्छन्, ‘पाकिस्तानलाई डेमोक्रेसी समिटमा आमन्त्रित गर्नु र बंगलादेशलाई निमन्त्रणा नगर्नु अमेरिका आफ्नो विदेश नीतिको बारेमा आधारभूत भ्रममा रहेको सङ्केत हो। अमेरिकाको यो कदमले बंगलादेशको राष्ट्रवादी शक्तिलाई अझ बलियो बनाउनेछ र उसले आफ्नै सरकार बनाउनेछ। तर चीन जाने दबाब बढाउनुहोस्। चीनले बंगलादेशमा पनि धेरै पैसा खर्च गरिरहेको छ र त्यहाँ धेरै परियोजनाहरू पनि सञ्चालन गरिरहेको छ। अमेरिकाको यो निर्णयमा परिपक्वता छैन।’

‘राब’ भनेको के हो ?
यो अर्धसैनिक बल सन् २००४ मा प्रधानमन्त्री खालिदा जियाको नेतृत्वमा रहेको बंगलादेश नेसनलिस्ट पार्टीको शासनकालमा स्थापना भएको थियो। दुई दशक बितिसक्यो र एम्नेस्टी इन्टरनेशनलले बलमाथि १२०० भन्दा बढी नक्कली मुठभेडहरू गरेको आरोप लगाएको छ। करिब ५ सय जना बेपत्ता भएको जानकारी नपाएको आरोप पनि छ ।

मानवअधिकारवादी संस्था ‘ह्युमन राइट्स वाच’ले ‘राब’बारे समय–समयमा विभिन्न प्रतिवेदन जारी गर्दै ‘रब’माथि मानवअधिकार हननका गम्भीर आरोप लगाउँदै आएको छ ।

बंगलादेशमा मानव अधिकारका लागि काम गर्ने कार्यकर्ता नूर खानका अनुसार यी सबै मामिलासँग सम्बन्धित कागजातहरू छन्। एक विज्ञप्तिमा उनले यी सबै आरोपहरूको छानबिन गर्न स्वतन्त्र आयोग गठन गर्न बंगलादेश सरकारसँग माग गर्दै आएको बताए। त्यसैले अमेरिकाले जे गरेको छ त्यसमा अचम्म मान्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।

बंगलादेशमा मानवअधिकारका लागि काम गर्ने संस्था अधिकारले आफ्नो प्रतिवेदनमा सन् २००४ देखि २०२० सम्म करिब १२ सय फर्जी इन्काउन्टर दर्ता भएको जनाएको छ । २०१७ मा यस्तै मामलामा ढाकाको एक अदालतले राबका तीन अधिकारीहरूलाई मृत्युदण्डको सजाय सुनाएको थियो। -बीबीसी