काठमाडौं। रेणु दाहाल त्यतिखेर १८ बर्षकी मात्र थिइन ।

फेब्रुअरी १९९६ मा उनका बुबा पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले नेपालमा राजतन्त्रबिरूद्ध सशस्त्र आन्दोलनको विगुल फुक्दा प्रचण्ड ४४ बर्ष उमेर पुगेका थिए ।

१८ वर्षीया छोरीले आफ्ना बुबालाई गोला, बारुद र बन्दुकमा देख्यो देख्यो भने कस्तो महसुस हुन्छ ?
रेणु भन्छिन, ‘बन्दुक न्याय र निरंकुश शासनको बिरूद्ध थियो।’

प्रचण्ड छ महिनासम्म आफ्नो परिवारबाट टाढा बस्थे। रेणु आफ्ना बुबा र नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी) सँग सशस्त्र आन्दोलनमा सँगै गइन ।

तर, प्रचण्डले नेपालको तत्कालीन राजतन्त्र प्रणालीसँग लडेका बेला आफ्नी छोरीहरू पनि बिर्सेनन्। उनले बुझे कि उनी एक बाबु पनि हुन र र आफ्नो जिम्मेवारी पनि छ।

प्रचण्ड चिन्तित थिए कि दुई चार महिनामा उनको लडाई समाप्त हुने छैन। यस्तो अवस्थामा छोरीहरुलाइ के हुन्छ? प्रचण्ड तीन छोरीका पिता थिए। जेठी छोरी ज्ञानु, त्यसपछि रेणु र कान्छी छोरी गंगा।
ज्ञानुको विवाह जनयुद्ध’ सुरु हुनुभन्दा तीन वर्ष अअघि १९९३ मा भयो।

राजतन्त्रको बिरूद्ध सशस्त्र आन्दोलन बढ्दै गर्दा दुई छोरी रेणु र गंगा हुर्केका थिए।

नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी) भित्र प्रचण्डकी छोरी रेणुको विवाह सम्बन्धी एक बैठक भयो।  जनयुद्ध शुरू भएको एक बर्ष पछि १९९७ मा पार्टीले रेणुको विवाह प्रस्ताव पारित गर्‍यो। रेणु १९ वर्षको हुँदा पार्टीको निर्णय र प्रस्तावबारे सचेत गराइएको थियो। उनलाई केटालाई भेट्न भनियो। उनी केटालाई भेट्न भारतको जालन्धर जानुपरेको थियो। रेणु  ती व्यक्तिलाई भेट्न जालन्धर गइन्।

उनी हाँस्छिन् र भन्छिन्, ‘मान्छे केटीलाई हेर्न जान्छन्, तर म केटालाई हेर्न गएँ। म केटाको घरमा दुई दिन बसे। तर, म बिहेको मुडमा थिएन। त्यसबेला म पनि धेरै जवान थिए। तर बुबा हामीलाई सँगै राख्नको लागि त्यस्तो अवस्थामा हुनुहुन्नथ्यो। पार्टीको निर्णय थियो कि मैले विवाह गर्नु पर्छ। तर, बुबासँग मैले भावना पोखे । मैले बुबालाई बिहे गर्दिन भने । बुबाले जवाफ दिनु भयो  – ‘मानिसहरूले क्रान्तिको लागि आफ्नो जीवन दिइरहेका छन् र तिमीले विवाह पनि गर्न सक्नुहुन्न? तिम्रो विवाह क्रान्तिको धेरै मतलब छ। त्यसपछि, म मौन भए।’

रेणु भन्छिन , ‘यदि कुनै क्रान्ति छ भने मात्र क्रान्तिले काम गर्दैन। जीवनको बाँकी काम पनि बाँकी काम पनि त्यो समयमा हुन्छ। क्रान्ति र प्रेम सँगै जान्छ। यदि प्रेम क्रान्तिमा सहभागी बन्छ भने क्रान्तिको बखत यो प्रेममा खस्दछ। मेरो विवाह पनि यस यात्राको एक हिस्सा हो।
जालन्धरमा रेणुले भेट्न गएका केटा हुन अर्जुन पाठक । अर्जुन पाठक त्यसबेला जालन्धर डीएवीमा पढ्दै थिए। अर्जुन पनि २१ वर्षका थिए। सन् १९९७ मा त्यो भेटलाई सम्झँदै अर्जुन भन्छन्, ‘हामीबीच धेरै कुरा भएको थिएन। विवाहको निर्णय पार्टीको थियो र हामी पार्टीको सिद्धान्त र निर्णयहरूमा बाध्य थियौं। सत्य भन्नुपर्दा मसँग विवाह गर्ने इच्छा थिएन।’

तर  फेब्रुअरी १९९७ मा, उनीहरूले गोप्य रूपमा लखनऊको लीला होटलमा विवाह गरे। रेणु भन्छिन् कि उनकी कान्छी बहिनी गंगाले पनि त्यो बेला विवाह गरिन । हामी दिदी बहिनीको आधा घण्टा भित्र विवाह भयो, रेणु भन्छिन्। लखनऊको प्रहरी प्रशासनलाई यो पनि थाहा थिएन। विवाहमा कम व्यक्तिहरू थिए। दुबै पार्टीका अभिभावक र पार्टीका  महत्त्वपूर्ण नेताहरू। हिसिला यमी, बाबुराम भट्टराई र वर्तमान गृहमन्त्री रामबहादुर थापा ‘बादल’ विवाहमा उपस्थित थिए।

अर्जुन पाठक भन्छन्, ‘म विवाहको क्रममा बीएससी दोस्रो वर्षमा थिएँ। पार्टीलाई लाग्यो कि  बच्चाहरूलाई सँगै राखेर कुनै आन्दोलन हुन सक्दैन। यस्तो अवस्थामा पार्टीले बच्चाहरूलाई सेटल गर्ने निर्णय गर्‍यो । विवाह प्रस्ताव पार्टीबाट आएको हो र पार्टी प्रतिबद्धताको कारण यो निर्णयलाई स्वीकार्नुपर्‍यो। यो विवाह तब भएको थियो, जब प्रचण्ड भूमिगत हुनुभएको थियो  । यो विवाह भूमिगत पनि थियो। भारतमा पुलिस प्रशासनलाई पनि विवाहमा वेवास्ता गरियो।  यो जनवादी विवाह थियो र उही तरीकाले गरिएको थियो। -साभार: बिबिसी हिन्दी