एजेन्सी । भारत र चीनबीचको सीमा विवाद सुरु भएको ४ महिनापछि संघाई सहयोग संगठन(एससीओ) को बैठकमा रुस भ्रमणमा रहेका दुई देशका रक्षामन्त्रीबीच शुक्रबार राती वार्ता भयो।

भारतीय रक्षामन्त्री राजनाथ सिंह र चिनियाँ रक्षामन्त्री विई फिङबीच  पहिलोपटक उच्चस्तरीय राजनीतिक छलफल भएको छ । हालका महिनाहरूमा सीमा क्षेत्रमा तनाव बढेकोले यी दुई देशहरू बीचको उच्चस्तरीय सैन्य बैठक भएको थियो। दुई सेनाहरू हाल लद्दाखकाे पेगोंग ताल र रेकिन पर्वतको दक्षिण किनारमा एक अर्काको सामना गरिरहेका छन्। भूमिमा अवस्था एकदम तनावपूर्ण छ।

चीनको सरकारी मुखपत्र ग्लोबल टाइम्सले आफ्नो सम्पादकियमा दुई रक्षामन्त्री आमनेसामने बसेको तथ्य आफैंमा सकरात्मक संकेत हो र दुवै देशलाई उनीहरूको सीमा विवादको ब्यवस्थापन गर्न र भूमिमा स्थितिसम्म शीतल गर्न आवश्यक वातावरण प्रदान गर्ने उल्लेख गरेको छ। चिनियाँ राज्य काउन्सलर तथा विदेशमन्त्री वाङ यी र भारतीय विदेश मन्त्री सुब्रह्मण्यम जयशंकरले पनि सेप्टेम्बर १० मा भेट गर्ने योजना बनाएका छन्।

ग्लोबल टाइम्सका अनुसार रक्षामन्त्रीद्वय विई र सिंहबीचको भेटले वार्ताका लागि महत्वपूर्ण आधार दिएको छ । चीन र भारत बीचको जटिल सीमा विवाद एकै बैठकमा सुल्झाउन सकिदैन तर दुई रक्षामन्त्रीहरूको भूमिका सीमा विच्छेदलाई शान्त पार्न महत्वपूर्ण हुनेछ।

चीन र भारत दुबै ठूला शक्तिहरू हुन् । जसले सीमा क्षेत्रहरूमा सैन्य द्वन्द्वलाई समर्थन गर्न राष्ट्रिय फौज परिचालन गर्ने क्षमता राखेका छन् तर यस समयमा दुबै पक्षले शान्त हुनु र दुई प्रमुख मुद्दाहरूलाई स्पष्ट पार्नु आवश्यक छ।

पहिलो, चीन र भारतले अझै आफ्नो सीमाहरूको सीमांकन गरेका छैनन् र वास्तविक नियन्त्रण रेखा (एलएसी) लाई निरन्तर परिवर्तन र बिभिन्न अर्थको व्याख्या गर्नु हुँदैन। नोभेम्बर ७, १९५९ को एलएसी दुबै पक्षको लागि आधार हुनुपर्दछ।

यदि दुबै पक्ष आफैंमा एक नयाँ एलएसी सिर्जना गर्न चाहन्छन्, र दुई प्रमुख शक्तिको इच्छा टकराउने थियो भने, परिणाम विनाशकारी हुनेछ। यदि दुबै देशहरूले यस टकरावलाई सदाको लागि समर्थन गर्न आफ्नो राष्ट्रिय शक्ति प्रयोग गरेमा यसले युद्ध निम्त्याउँछ र युद्धको मात्रा एलएसी नजिकै नियन्त्रण गर्न नसकिने परिणामस्वरूप दुबै देशको शक्तिको दु:खद क्षति हुन्छ ।

र दुबै देशहरूको राष्ट्रिय शक्ति र वर्तमान अन्तर्राष्ट्रिय मौसमको आकारलाई ध्यानमा राख्दै, उनीहरूको सीमामा यथास्थितिलाई ठूलो डिग्रीमा परिवर्तन गर्न असम्भव छ। अन्त्यमा, दुई देशहरूले विद्यमान एलएसीको सामान्य राज्यमा फर्कनु पर्छ। त्यसोभए दुबै पक्षले केको लागि लडिरहेका छन्?

चीन वा भारत दुई आणविक देश  र  दुवै उदीयमान अर्थतन्त्रहरू हुन्, जो आर्थिक र सामाजिक विकासको लागि प्रतिबद्ध छन् ।  यद्यपि सीमा विवाद गाह्रो छ, यो चीन र भारत सम्बन्धको मूल विषय हुनु हुँदैन। यो दुई प्रमुख देशहरूको साझा ज्ञान हुनु पर्छ।

दशकौंदेखि सुस्त रहेको चीन  भारत सीमा मुद्दा हालका वर्षहरूमा फेरि “सक्रिय ज्वालामुखी” भएको छ, र त्यस्तो हुनु हुँदैन। सीमा सीमांकन गर्नु अघि, दुबै देशहरु बीचको विवादलाई ‘सुस्त’ बनाएर सीमा विवादको व्यवस्थापन गर्न दुबै देशहरुको साझा लक्ष्य हुनुपर्दछ।

भारतले सीमा समस्यामा आक्रामक लाइन खिचेको छ र सीमामा शान्ति र स्थायित्व कायम गर्ने चीनको इच्छालाई गलत अर्थ लगाएर युद्ध गर्ने धम्की दिएदिएको छ । नयाँ दिल्लीका केही व्यक्तिहरू यो पनि विश्वास गर्छन् कि अमेरिकाले चीनको दमन र भारतको समर्थनले भारतको रणनीतिक शक्ति बढाएको छ र चीन-भारत सीमामा जोखिमपूर्ण साहसिक कार्यका लागि थप पूंजी प्रदान गरेको छ।

भारतीय पक्षलाई सम्झाउनु पर्छ कि चीनको सैन्य शक्ति लगायतको राष्ट्रिय शक्ति भारत भन्दा धेरै शक्तिशाली छ। यद्यपि चीन र भारत दुबै ठूला शक्तिहरू हुन्, जब यो लडाई क्षमताको अन्तिम प्रतिस्पर्धाको कुरा आउँछ भने भारतीय पक्ष पराजित हुनेछ। यदि सीमानाको युद्ध सुरु भयो भने भारतसँग जित्ने कुनै सम्भावना हुँदैन।

हामी आशावादी छौं कि रक्षामन्त्रीहरूको बैठक दुबै देशहरूका लागि नेताहरूको बैठकको सहमतिमा फर्कने महत्वपूर्ण मोड हुनेछ। प्रत्येक पक्षले आफ्नो सीमामा तनाव कम गर्न को लागी प्रयत्न गर्नेछ।

भारतीय जनताको राय धेरै गहिरो र बृहत्तर सीमाना मुद्दाहरुमा संलग्न छ। भारतीय सेना स्पष्ट रूपमा घरेलु राष्ट्रवादद्वारा अपहरण गरिएको छ।

त्यसकारण चीन र भारतबीचको सीमा विवादको संयुक्त नियन्त्रणको अतिरिक्त भारतले जनमत र राष्ट्रियता पनि व्यवस्थापन गर्नुपर्दछ र आफ्नो देश र जनताको लागि उत्तम छनौट गर्नुपर्दछ।